ROZWÓJ MOWY
Okres przygotowawczy
Okres ten obejmuje życie płodowe, w tym czasie bowiem u mającego przyjść na świat dziecka wykształcają się narządy mowne i rozpoczyna się już ich funkcjonowanie. Ten okres jest ogromnie ważny dla prawidłowej wymowy dziecka, a później dorosłego człowieka. Już w tym czasie bowiem mogą wystąpić zaburzenia związane z kształtowaniem się narządów, rozwojem funkcji oraz rozwojem zmysłów.
Okres melodii
Okres ten obejmuje czas od urodzenia dziecka do pierwszego roku życia. Już pierwszy "krzyk", z którym dziecko przychodzi na świat daje ogromne możliwości diagnostyczne odnośnie ogólnego rozwoju dziecka. Krzyk jest w tym czasie formą komunikacji dziecka z otoczeniem, jest także ćwiczeniem narządu oddechowego. Około 2-3 miesiąca pojawia się u niemowlęcia głużenie będące nieświadomym jeszcze treningiem aparatu artykulacyjnego. W drugim półroczu życia dziecka pojawia się gaworzenie . Jest to czynność zamierzona polegająca na powtarzaniu i naśladowaniu dźwięków mowy wydawanych przez siebie i otoczenie. W toku postępującego rozwoju dziecko zaczyna kojarzyć obraz otaczających je przedmiotów z ich dźwiękowymi odpowiednikami .Pod koniec pierwszego roku życia dziecko wykonuje proste polecenia i pojawiają się pierwsze wyrazy takie jak: [mama], [tata], [baba] itp.
Okres wyrazu
Okres ten obejmuje drugi rok życia dziecka. Używa ono już wielu samogłosek, wymawia znaczną ilość spółgłosek, np. [p, b, m, t, d, n, ś], czasem również [ć]. Trudniejsze spółgłoski zastępuje innymi. W tym okresie charakterystyczna jest realizacja pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu.
W miarę rozwoju sprawności aparatu artykulacyjnego dziecko coraz precyzyjniej wymawia nowe słowa pojawiające się w różnych sytuacjach życiowych. Najważniejsze osiągnięcia tego okresu to: rozszerzenie zakresu rozumianych słów i wypowiedzi, wzbogacenie słownika, opanowywanie struktury gramatycznej, doskonalenie wymowy.
Okres zdania
Okres ten obejmuje drugi i trzeci rok życia dziecka. W tym czasie wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne, ustala się system fonologiczny, powiększa się słownik dziecka. Dziecko dwu i półletnie wymawia już samogłoski z wyjątkiem nosowych oraz spółgłoski: wargowe: [p,b,m]; zmiękczone :[p', b', m'] ;wargowo-zębowe: [v, v', f, f'] ;środkowo-językowe:[ś, ć, ź, ń, i, k', g'] ; tylnojęzykowe: [k, g, x]; przednio-językowo-zębowe: [t, d, n], ; przednio-językowo-dziąsłowe:[l]. Pod koniec okresu zdania mogą pojawić się głoski: [s, z, c, ?], a także [ š, ž, č, ?].
Okres swoistej mowy dziecięcej
Okres ten obejmuje czas od trzeciego roku życia dziecka dopiątego. Dziecko posługuje się już rozbudowanymi zdaniami choć układ zasad ich budowania nie jest jeszcze w pełni utrwalony.
W wypowiadanych przez dziecko wyrazach pojawiają się przestawienia głosek
i sylab, charakterystyczne dla tego okresu jest tworzenie przez dziecko swoistych tworów językowych, powstają one np. z połączenia dwóch wyrazów. ("pomasłować").Dziecko trzyletnie dużo głosek potrafi już wymawiać poprawnie w izolacji, jednak w mowie spontanicznej są one jeszcze zamieniane. Wymowę dziecka w tym wieku cechuje zmiękczanie głosek. Głoski [s, z, c, dz];[ š, ž, č, dž] często są wymawiane jako [ś, ź, ć, dź], a głoska [r] może być wymawiana jako [j]
Należałoby wspomnieć, że po okresie swoistej mowy dziecięcej około szóstego siódmego roku życia dziecka pojawia się już mowa spontaniczna. W wymowie dziecka czteroletniego może pojawić się już głoska [r] choć jej brak nie powinien jeszcze niepokoić. Jednak gdy zamiast tej głoski pojawia się [j] należy zasięgnąć porady specjalisty. Głoski [s, z, c, ? ], nie powinny już w tym wieku być zmiękczane, natomiast głoski: [š ž, č, dž] , dziecko może jeszcze wymawiać jako [s ,z, c, dz]. Głoski przednio-językowo-dziąsłowe zaczynają się ustalać dopiero w wieku pięciu lat, choć ich prawidłowe brzmienie nie jest w tym czasie jeszcze wymagane. Mowa sześciolatka powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym.
Rozwój mowy dziecka postępuje równolegle z rozwojem fizycznym
i umysłowym. Wiele zależy od indywidualnych predyspozycji, ale nie mniej ważne jest także środowisko w którym dziecko dorasta. Rodzice są pierwszymi nauczycielami mowy. Poprzez dostarczanie odpowiednich bodźców stymulują rozwój mowy swoich dzieci. To oni także, zazwyczaj jako pierwsi zauważają nieprawidłowości w wymowie dziecka, co z kolei przyczynia się do wczesnego korygowania wad i zaburzeń mowy dającego najszybsze i najtrwalsze efekty.
Objaśnienie znaków transkrypcji fonetycznej:
-[ š, ž, č, ?]=(sz, ż, cz, dż);
-[ś, ź, ć, ??]= (ś, ź, ć, dź)
-[s, z, c, ?]=(s, z, c, dz)
-[v]=(w);
-[ i?]=(j),
-[l' p', b', m' k', g' v', f']=(li, pi, mi, ki, gi, wi, fi)
Opracowano na podstawie:
E. M. Minczakiewicz, Mowa-Rozwój- Zaburzenia- Terapia, Kraków 1997, Wydawnictwo Naukowe WSP,E. Stecko, Zaburzenia mowy dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Warszawa 2002, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego,
G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa 2007, Wydawnictwo WSiP.
